وزن گیری در دوران بارداری یکی از مهمترین معیارهای سلامتی مادران محسوب میشود و باید به آن توجه ویژه ای کرد. اگر مادری به مرکز بهداشتی و یا پزشک خود مراجعه کرد و در نموداری که برای وزن گیری او رسم میشود بالاتریا پایین تر از حد نرمال بود باید حتما پیگیری شود تا از عوارض وزن نامطلوب کاسته شود....
بهترين معيار براى قضاوت در مورد وزن گيرى مناسب در طى باردارى استفاده از جدول و نمودار وزن گيرى مادران باردار مى باشد. به هر دليل كه وزن گيرى مادر باردار)در هر يك از گروه هاى كم وزن، طبيعى، اضافه وزن يا چاق) بر اساس جدول و نمودار وزن گيرى پيشرفت نكند، وزن گيرى نامناسب اطلاق مى شود. وزن گيرى نامناسب به دو شكل قابل مشاهده است. وزن گيرى كمتر از حد انتظار و وزن گيرى بيش از حد انتظار، در هر دو حالت بسيار مهم است كه علت زمينه اى وزن گيرى نامناسب بررسى و معين گردد. اين كار با معاينه و ارزيابى وضعيت مادر باردار و نيز انجام آزمايشات پارا كلينيكى انجام مى شود.
بعد از تعيين علت، در صورتى كه و زن گيرى نامناسب به دليل ناآگاهی هاى تغذيه اى باشد، آموزش تغذيه و ارائه توصيه هاى تغذيه اى با تاكيد بر رعايت تنوع و تعادل در برنامه غذايى روزانه و استفاده از 5 گرو ه غذايى اصلى شامل گروه نان و غلات،گروه ميو ه ها، گروه سبزی ها، گروه شير و لبنيات و گروه گوشت، حبوبات، تخم مرغ و مغزها به مقادير توصيه شده، تأكيد بر مصرف منظم و به موقع مكملهاى ويتامين، آهن و اسيد فوليك (طبق توصيه هاى ارائه شده) و استراحت كافى در طول روز به صورت چهره به چهره و با بيانى ساده ارائه شود و در صورتى كه بعد از آموزش و پيگيرى، روند وزن گيرى اصلاح نشد به كارشناس تغذيه ارجاع داده شود. اين اطلاعات در فرم مراقبت باردارى توضيح داده و ثبت مىشود.
لازم است علاوه بر سؤال در مورد مصرف گروه هاى غذايى اصلى و مكمل هاى دارويى، توصيه هاى مناسب تغذيه اى با استفاده از راهنمايى كشورى تغذيه مادران باردار و شيرده ارائه شود.
برخى از توصيه هاى مهم عبارتند از:
- تنوع و تعادل در برنامه غذايى روزانه و استفاده از 5 گروه غذايى اصلى رعايت شود.
- در هر وعده غذايى حداقل از سه گروه غذايى اصلى استفاده شود.
- ترجيحاً از نان هاى سبوس دار مانند سنگك به جاى نان هاى سفيد استفاده شود.
- بهتر است برنج به صورت كته يا دمى و يا به همراه حبوبات مصرف شود. به طور كلى مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو، لوبيا پلو، عدسى با نان و خوراك لوبيا با نان، پروتئين مناسبى را براى خانم باردار تامين مى كند.
- استفاده از انواع ميوه هاى تازه كه در منطقه موجود است و ميوه هاى خشك مانند كشمش، خرما، توت خشك، انجير خشك، برگه هلو، زردآلو يا آلوى خشك به عنوان ميان وعده توصيه شود.
- سبزى هايى كه به شكل خام خورده مى شوند بايد قبل از مصرف به دقت شسته و ضد عفونى شوند.از قرار دادن سبزى در معرض هوا يا نور خورشيد، پختن به مدت طولانى بخصوص در ظروف در باز و همراه آب زياد و دور ريختن آب آن كه سبب از بين رفتن ويتامين هاى موجود در سبزى ها مى شود، بايد خوددارى گردد.
- روزانه سبزى هاى تازه مانند كاهو، گوجه فرنگى، خيار و هويج به عنوان ميان وعده و سبزى هاى خام (سبزى خوردن)و يا پخته و يا سالاد همراه غذا مصرف شود.
- كشك يك منبع غنى از پروتئين، كلسيم و فسفر است. در مناطقى كه كشك در دسترس است توصيه مى شود همراه با غذاهايى مانند آش و بادمجان و به صورت جوشيده شده استفاده شود.
-اگر مصرف شير سبب ايجاد نفخ و مشكل گوارشى شود معادل آن مى توان از ماست يا پنير استفاده كرد.
- انواع مغزها مثل پسته، بادام، گردو، فندق، منابع خوب پروتئين و آهن هستند و مى توان به عنوان ميان وعده ترجيحا از نوع خام و كم نمك آنها استفاده كرد.
وزن گيرى كمتر از انتظار
1- هرگاه مادر باردار بر اساس جدول وزن گيرى، افزايش وزن كمترى داشته باشد و يا شيب نمودار وزن گيرى مادر از شيب نمودار مرجع كمتر و يا مسطح گردد، وزن گيرى كمتر از حد انتظار محسوب مى گردد.
2- چنان چه از هفته 15 باردارى به بعد، مادر باردار چاق (با نمايه توده بدنى مساوى يا بالاتر از 30 ) كمتر از نيم كيلوگرم در ماه افزايش وزن داشته باشد.
-3 چنان چه از هفته 15 باردارى به بعد، ماد ر باردار با وزن طبيعى، كمتر از يك كيلوگرم در ماه افزايش وزن داشته باشد.
وزن گيرى بيش از انتظار
-1 هرگاه مادر باردار بر اساس جدول وزن گيرى، افزايش وزن بيشترى داشته باشد و يا شيب نمودار وزن گيرى مادر از شيب نمودار مرجع بيشتر گردد وزن گيرى بيش از حد انتظار محسوب مى گردد.
-2 بعد از هفته 20 باردارى مادر نبايد ماهانه بيش از 3 كيلوگرم افزايش وزن داشته باشد. گاهى اوقات اين امر به دليل جمع شدن آب به طور غير طبيعى در بدن است كه اولين علامت پره اكلامپسى است. در اين صورت اقدامات لازم براى كنترل مسموميت باردارى بايد انجام شود. اين اقدامات در مجموعه مراقبت هاى ادغام يافته دوران باردارى توضيح داده شده است.
-3 اگر افزايش وزن مادر در طول دوران باردارى بيش از يك كيلوگرم در هفته باشد، بيشتر از حد انتظار وزن اضافه كرده است
وزن گیری بیش از انتظار
1-هرگاه مادر باردار بر اساس جدول وزن گیری، افزایش وزن بیشتری داشته باشد و یا شیب نمودار وزن گیری مادر از شیب نمودار مرجع بیشتر گردد وزن گیری بیش از حد انتظار محسوب می گردد.
2-بعد از هفته ی 20 بارداری مادر نباید ماهانه بیش از 3 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشد. گاهی اوقات این امر به دلیل جمع شدن آب به طور غیر طبیعی در بدن است که اولین علامت پره اکلمپسی است. در این صورت اقدامات لازم برای کنترل مسمومیت بارداری باید انجام شود. این اقدامات در مجموعه مراقبت های ادغام یافته دوران بارداری توضیح داده شده است.
3-اگر افزایش وزن مادر در طول بارداری بیش از یک کیلوگرم در هفته باشد. بیشتر از حد انتظار وزن اضافه کرده است.
سرکار خانم مریم پیروز مهر کارشناس مسئول واحد سلامت خانواده شبکه بهداشت و درمان راز و جرگلان