هپاتیت آ یکی از بیماری های مسری است که از طریق آب و غذای آلوده به ویروس منتقل می شود.
تعریف بیماری
هپاتیــت بــه معنــی التهــاب و ورم کبــدی مــی باشــد کــه بــه آن یرقـان نیـز مـی گوینـد. هنگامی که کبد ملتهب یا آسیب دیده است، عملکرد آن می تواند تحت تأثیر قرار گیرد. هپاتیت به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می شود. مهم تریـن عوامـل ایجـاد کننـده ایـن بیمـاری ویــروس هــا هســتند. چنانچــه ایــن بیمــاری و علائــم آن کمتــر از شــش مــاه طــول بکشــد بــه آن هپاتیــت حــاد و اگــر طــول مــدت آن از 6 مـاه بیشـتر باشـد بـه آن هپاتیـت مزمـن گفتـه مـی شـود. از میان 6 ویروس هپاتیت (G,E,D,C, B, A) راه انتقال ویروس هپاتیت E,A گوارشی یا مدفوعی– دهانی است و بقیه از راه خون، تماس جنسی و مادر به نوزاد می باشد.
هپاتیت A چیست؟
هپاتیت A یک بیماری بسیار مسری است و عامل آن ویروسی مقاوم درمقابل گرما و اسید است، ولی با یک دقیقه جوشاندن از بین می رود. پوشش خارجی ویروس هپاتیتA درمقابل عواملی چون اسید مقاومت بیشتری از سایر ویروس های کبدی دارد، لذا از اسید معده به خوبی می گذرد.
دوره کمون (دوره نهفتگی) بیماری حدود 15 تا 50 روز و به طور متوسط بین 4 هفته می باشد.
دفع ویروس از مدفوع دو هفته قبل از شروع علائم شروع و یک هفته پس از شروع زردی ادامه می یابد.
علائم بیماری
اکثـر بیمـاران مبتـلا بـه هپاتیـت ویروسـی، علامتی بـر بیمـاری ندارنـد و بیمـاری آنهـا بـا انجـام آزمایشـات روتین مشـخص می شـود. در تعـدادی از بیمـاران نیـز علائم حـاد بیمـاری وجـود دارد.
علائم و نشانه های رایج ابتلا به این بیماری عبارتند از:
- زردی (زرد شدن پوست و چشم)
- تب
- خستگی
- تهوع و استفراغ
- درد یا ناراحتی شکمی، به ویژه در ناحیه قرار گیری کبد
- از دست دادن اشتها
- ادرار تیره
- مدفوع کم رنگ
راه های انتقال
- عمده ترین راه انتقال از طریق مدفوعی - دهانی
- تماس نزدیک با فرد مبتلا
- از طریـق مصـرف آب، غـذا و سبزیجات آلـوده
- خوردن ماهی پرورش یافته در آب آلوده به فاضلاب
کــودکان بــه عنــوان مخــزن اصلــی و منبــع اصلــی ایــن ویــروس در جامعــه مطــرح هســتند. ویـروس ابتـدا از راه دهـان و همــراه بــا آب و یــا مــواد غذایــی آلوده وارد روده مــی شــود و از سد اسید معده گذشته و سـپس بـه سـلول های کبـد مـی رود و در ایـن سـلول هـا تکثیر می یابد. تکثیـر ویـروس در کبـد سـبب تورم کبد و اختــلال در عملکرد آن مــی شــود. پــس از آن کــه کیســه صفـرا هـم آلـوده شـده، ویـروس از طریـق ترشـحات صفـراوی وارد روده شـده و همـراه بـا مدفـوع بـه محیـط خـارج دفـع شـده و سـبب آلودگـی مـی شـود.
راه تشخیص
در صورت بروز علائم بالینی شامل بی اشتهایی، تهوع، استفراغ، درد شکمی همراه با ادرار تیره یا زردی و وجود سابقه تماس نزدیک با مورد قطعی ابتلا به هپاتیت A یا سابقه مسافرت به مناطق درگیر هپاتیت Aو افزایش آنزیم های کبدی باید هپاتیت A را در نظر گرفت.
تشخیص قطعی بیماری بر اساس شاخص های سرولوژی
بهترین راه تشخیص بیماری، آزمایش خون است. در این آزمایش ها، دو نوع آنتی بادی برای ویروس مشخص می‌شود. آنتی بادی IgM که 10 روز قبل از ظاهر شدن علایم بوسیله دستگاه ایمنی بدن ساخته می‌شود و در کمتر از 6 ماه ناپدید می‌شود. آنتی بادی IgG دو هفته بعد از آنتی بادی IgM در بدن ساخته شده و جایگزین آنتی‌بادی اول می‌شود. وجود IgG در سرم نشان دهنده عفونت سابق به ویروس هپاتیت Aمی باشد و بدن را در مقابل آلودگی نسبت به بیماری ایمن میکند و مصونیت دایمی بوجود می‌آورد.
اگر میزان آنتی بادی IgM بیشتر از 0.5 باشد فرد از نظر آنتی بادی IgM مثبت است.
اگر میزان آنتی بادی IgG کمتر از 15 باشد منفی، اگر بین 15 تا 20 باشد لب مرز و اگر بیشتر از 20 باشد فرد از نظر آنتی بادی IgG مثبت است.
اگر آزمایش خون شخص نسبت به آنتی بادی IgMوIgG هر دو منفی باشد، او هرگز به ویروس آلوده نشده است.
اگر در آزمایش خون شخص آنتی بادی IgMمثبت باشد. ابتلا به بیماری هپاتیت وجود دارد و اگرآنتی بادی IgM منفی و آنتی بادی IgG مثبت باشد، شخص قبلاً از طریق ویروس یا واکسن آلوده شده و برای همیشه ایمن شده است.
نکته: یک بار ابتلای فرد به بیماری مصونیت دایمی ایجاد میکند.
در هپاتیت حاد، میزان آنزیم های کبدی (ALT,AST) افزایش می یابند . در حالت عادی میزان این آنزیم ها کمتر از 35 تا 40 واحد بوده و در موارد هپاتیت حاد می تواند به چند هزار واحد برسد.
راه های پیشگیری
- شست و شوی میوه ها و سبزیجات و ضد عفونی کردن آنها قبل از مصرف
- دفع بهداشتی مدفوع و استفاده از سرویس بهداشتی مناسب
- رعایت بهداشت فردی بخصوص شست و شوی مرتب دست ها با آب و صابون، قبل از خوردن غذا و بعد از استفاده از سرویس بهداشتی
- سالم سازی آب آشامیدنی جهت مصرف و عدم استفاده از آبهای سطحی جهت شست و شو و آشامیدن
- جلوگیری از شنای کودکان در استخرها، آب های سطحی و رودخانه های آلوده
در صورت داشتن علائم و نشانه های بیماری هپاتیت A ، حتماً به نزدیکترین مرکز بهداشت محل سکونت خود مراجعه نموده تا پزشک، شما را از نظر وجود بیماری هپاتیت A بررسی نماید. .
واکسیناسیون
واکسن هپاتیتA حاوی ویروس غیر فعال شده هپاتیت می باشد و می تواند از عفونت ویروس جلوگیری کند. واکسن به طورمعمول در دونوبت و به فاصله 6 ماه تزریق می شود. میزان مصونیت دراطفال پس ازاولین تزریق بیش از 90% و بعد ازدومین تزریق به 100% خواهد رسید.
تزریق واکسن هپاتیت A برای افراد زیر توصیه می شود:
- همه کودکان بزرگتر از یکسال که قبلاً به بیماری هپاتیتA مبتلا نشده و واکسیناسیون را انجام نداده اند.
- افراد پر خطر بیماری شامل
- بیماران HIV+
- بیماران مبتلا به هپاتیت B،C و سیروز کبدی
- افراد دچار اختلالات انقعادی مانند بیماران هموفیلی
درمان
درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد. ایـن بیمـاری خـود بـه خـود محـدود شـونده بـوده و نیـازی بـه درمـان اختصاصــی نــدارد و درمــان بصــورت علامتــی و نگــه دارنــده اســت (یعنی با توجه به علائم بیماری درمان صورت می گیرد.) در تمــام مــوارد بیمــاری اســتراحت بیشــتر و رژیــم غذایــی متعــادل و مناســب توصیــه مــی شــود.
توصیـه مـی شـود در طـول مـدت بیمـاری به مدت یک هفته از حضـور در محـل کار یــا مدرســه خــودداری کنیــد. میـزان مصـرف مایعـات بایـد افزایـش یابـد زیرا بدن در اثر ابتلا به اسهال و استفراغ آب و مواد مغذی زیادی را از دست می دهد و در صـورت کـم آبـی و عـدم توانایـی در مصـرف مایعـات، بصـورت تزریـق سـرم مایعـات بـدن تأمیـن شـوند.
با توجه به اینکه درد زیادی در اثر ابتلا به بیماری هپاتیت A به بیمار متحمل می شود بسیاری از بیماران به استفاده از مسکن های کاهش درد روی می آورند.این بیماری سبب می شود آنزیم های کبدی بیش از حد معمول تولید شوند و همین امر آسیب جدی به کبد وارد می کند. داروهای مسکن نیز مستقیماً به کبد اثر می گذارند. بنابراین برای استفاده از این مسکن ها باید با پزشک مشورت کنید.
لزوم آموزش بهداشت فردی در مدارس
بهترین روش برای جلوگیری از ابتلا به بیماری هپاتیت A رعایت بهداشت فردی است. بسیاری از کودکان از روی نا آگاهی از وسایل شخصی افراد دیگر مانند لیوان و یا قاشق استفاده می کنند. این امر بسیار خطرناک است.
شستشوی دستها قبل از خروج از سرویس بهداشتی اصل دوم دیگری است که بسیاری از کودکان ( اغلب به دلیل شیطنت) آن را نادیده می گیرند.